Trigger warning: deze post bevat omschrijvingen van emotioneel, fysiek en seksueel geweld.

Het zijn gruwelijke details: in twee afleveringen leren we hoe shockrocker Marilyn Manson zijn lusten botvierde op actrice Evan Rachel Wood, o.a. door haar te slaan met een nazi-zweep, te dwingen om zijn bloed te drinken en te verkrachten voor de camera. Toch zijn het haar moed en hoop die het meest bijblijven na het kijken van Phoenix Rising.

Ze zou geld willen; invloed. Dat is de échte reden dat Evan Rachel Wood begin 2021 naar buiten trad met aantijgingen van seksuele, fysieke en emotionele mishandeling aan het adres van haar ex Marilyn Manson, met wie ze samen was van 2006 t/m 2010. Aldus toetsenbordhelden op Twitter. Volgens hen is niets waar van haar beschuldigingen. De actrice heeft inmiddels een hele reputatie opgebouwd, mede dankzij haar verschijning in succesvolle HBO-serie Westworld en heeft dus feitelijk meer te verliezen dan te winnen door met vingers te wijzen. Haar team raadt haar dan ook af om Manson bij naam te noemen. Ze doet het toch.

Ook vier andere vrouwen, onder wie Game Of Thrones-actrice Esmé Bianco, kwamen met soortgelijke verhalen. Inmiddels zijn we een jaar verder en hebben 16 vrouwen hun slechte ervaringen met de shockrocker gedeeld – om nog maar niet te spreken over mensen die getuige waren van zijn wangedrag, onder wie zijn ex-assistent. Rolling Stone Magazine publiceerde eind 2021 daarnaast een artikel gebaseerd op negen maanden research en 55 interviews met ‘bekenden’, waarin de vermeende wandaden van Marilyn Manson (echte naam: Brian Warner) uitgebreid aan het licht komen.

Nu is Phoenix Rising te bekijken op HBO Max, een documentaire waarin we Wood volgen terwijl ze zich op allerlei manieren een weg baant door het van misbruik doorvlochten verleden met haar ex. De beelden zijn gemaakt in 2019, 2020 en 2021, waardoor we een schijnbaar realistische inkijk krijgen in (een deel van) het herstelproces van Wood.

16 vrouwen hebben Marilyn Manson
beschuldigd van wangedrag

Dagboekfragmenten

De documentaire begint met Wood die aan de hand van dagboek-fragmenten haar vriendin en activist Illma Gore haar verhaal vertelt. Zo was ze achttien toen ze een in glitterpak gehulde ‘Manson-wannabe’ trof op een feestje. Het kwartje was pas net gevallen dat het dus tóch om ‘de enige echte’ ging, toen hij haar vroeg of ze wilde samenwerken aan zijn nieuwe project. In de maanden erna treffen ze elkaar regelmatig in een – zoals Wood het ervaarde – vriendschappelijke setting, want van seksuele aantrekkingskracht was volgens haar geen sprake. De tiener is dan ook verrast wanneer de dan 37-jarige Manson haar kust, maar ze laat het toe. “Het was alsof ik gekust werd door een god”, geeft ze toe. De rocker bombardeert haar met complimenten en aandacht, gedrag dat in de docu tot ‘love-bombing’ wordt gedoopt, een ‘overdaad aan liefdesbetuigingen als vorm van emotionele manipulatie’.

Het is goed dat hier aandacht voor is, aangezien er nog veel vooroordelen bestaan over huiselijk geweld en het psychologische component vaak een grote rol speelt. Tegelijkertijd was het misschien handiger geweest om de kijker zelf tot een dergelijke conclusie te laten komen. Maar goed, de documentairemaker, Amy Berg (overigens veelgeprezen) is Amerikaans en aan een enigszins bombastische insteek lijken we dan ook niet te ontkomen, wat ook terug te zien is in de animaties tijdens het eerste deel van de docu. Daarin wordt Evan Rachel Wood namelijk vergeleken met Alice In Wonderland die langzaam maar zeker steeds verder in de rabbit hole ‘verdwijnt’.

‘Een wolf in wolfskleding’

“Hij was simpelweg één van die dingen waarvan mensen zeiden dat het gevaarlijk en fout was”, zegt de actrice. “[Ik dacht:] Wat als dit eigenlijk hartstikke leuk is en ze me gewoon bang willen maken?” Met deze reflectie legt ze de vinger op de zere plek, want ze is verre van de enige die om deze reden aangetrokken raakt tot een stukje duisternis – zeker op jonge leeftijd. Schrijnend is ook hoe het alter ego van Brian Warner in retrospect dichter bij de waarheid ligt dan men verwachtte, hoopte en had kunnen inzien. De conclusie van De Volkskrant lijkt dan ook uit de lucht gegrepen, in een column wordt namelijk betoogd dat ‘iedereen had kunnen zien’ dat achter het imago van Manson een waar monster schuilging. Maar daarmee doe je mijns inziens artistieke vrijheid af als een simpel cliché dat per definitie een kern van waarheid bevat. Lekker makkelijk! Maar, zoals Evans broer concludeert: “Manson bleek een wolf in wolfskleding.”

“Niemand nam het voor me op – Evan Rachel Wood

Het is ook niet zo dat helemáál niemand doorhad waar de man toe in staat was. Het spreekt natuurlijk boekdelen dat het karakter van survivor-verhalen – die we horen tijdens een bijeenkomst aan het begin van aflevering twee – overeenkomen op een manier die zowel merkwaardig als doodlogisch is. Meerdere ex-partners van Manson werden naar verluidt opgesloten, dagen wakker gehouden en verkracht in hun slaap. Ook een opvallende rol in de docu is weggelegd voor Dan Cleary, die werkte als keyboard-technicus en (later) persoonlijke assistent voor de rock-muzikant. Volgens hem is ook zijn huidige vriendin, Lindsay Usich, regelmatig slachtoffer geworden. “Hij dreigde haar te vermoorden, verminken en begraven. Haar aan het huilen maken en bang laten zijn voor hem gaf hem een goed gevoel. Hij herinnerde haar eraan dat ze dakloos zou zijn zonder hem”, schrijft hij op Twitter als onderdeel van een pleidooi om de slachtoffers te geloven. In de documentaire beweert Cleary hoe hij Wood in negatieve zin zag veranderen in een jaar tijd.

‘Ik voelde me niet veilig’

In een van de meest schokkende momenten van aflevering 1 blikt Wood terug op het maken van de Marilyn Manson-videoclip Heart Shaped Glasses. “We bespraken een gesimuleerde seksscène. Maar op het moment van filmen begon hij me daadwerkelijk te penetreren”, vertelt ze. “Daar heb ik nooit mee ingestemd.” Naar eigen zeggen is de actrice dan ook nog nooit eerder (of later) op zo’n onprofessionele set beland. “Het was complete chaos. Ik voelde me niet veilig. Niemand nam het voor me op.”

Het fragment wordt duidelijk getoond in de documentaire. Een opvallende keuze gezien de aard van de gebeurtenis, maar mogelijk is dit gedaan om te voorkomen dat mensen zelf de video gaan opzoeken. Tevergeefs, overigens: het filmpje wordt ondanks zijn schokkende karakter doodleuk gedeeld in de docu-reviews door verschillende Nederlandse media. Fans van de actrice hebben een petitie gestart om de clip te laten verwijderen van YouTube, maar dit is vooralsnog niet gebeurd.

De Phoenix Act

Uiteindelijk maakt Evan Rachel Wood zich hard voor de ‘Phoenix Act’, een wetsvoorstel om de verjaringstermijn van misbruik binnen een relatie te verlengen. Voor haar maakt dit geen verschil meer omdat haar relatie met

Manson te lang geleden is. Toch zet zich in hiervoor, ‘omdat het vaak lang duurt voordat vrouwen zelf beseffen dat ze misbruikslachtoffer zijn geweest’. De huidige termijn, een tot drie jaar, is daardoor te kort om hieraan toe te komen en vervolgens de dader aan te klagen. Wood wil daar tien jaar van maken. Uiteindelijk wordt de wet unaniem aangenomen, maar wegens allerlei aanpassingen tussendoor verschuift de verjaringstermijn naar drie tot vijf jaar. Ondanks dat krijgt Wood toch nog de kans om haar verhaal te doen wanneer de FBI interesse krijgt in de zaak. Inmiddels hebben meerdere overlevers contact opgenomen met hun lotgenoot en bewijs gedeeld, dat Wood op haar beurt doorgeeft.

Dat bewijs is niet misselijk. Als je bedenkt dat Manson al die jaren weinig moeite deed om zijn ware aard te verbergen, is dat niet gek. Zowel in de kunst die hij maakte als in zijn eigen huis komen naar verluidt vaak swastika’s en nazi-beelden terug. “Hij schreef ‘kill all the jews’” naast mijn bed”, vertelt Wood aan de camera. “Dat is niet meer ironisch.” De actrice is zelf Joods en in één van de meest gestoorde momenten tijdens de relatie komt Mansons haat hiervoor dan ook naar boven, wanneer hij haar slaat met een ‘echte nazi-zweep’. Verder bleken zijn slechtste momenten een aaneenrijging van woede-uitbarstingen, doodsbedreigingen en verkrachtingen – die laatste vaak wanneer zijn slachtoffers sliepen of bewusteloos waren, hetgeen hij bewerkstelligde door ze daarvoor dagenlang wakker te houden of (al dan niet met toestemming) drugs te voeren.

Woods strijdlust is verpakt in een hele hoop moed

Ondanks de talloze gruwelijke details die vooralsnog worden onderzocht door de FBI – Manson is nog niet gearresteerd – is er een lichtpuntje: Evan Rachel Wood zelf. Ze schittert, in haar oprechte emotie en kwetsbaarheid, de wirwar van ups en downs die door Berg haarscherp zijn vastgelegd. Zo zien we de actrice huilen, vluchten (wanneer Manson-fans haar bedreigen) en zelfs lachen omdat ze zelf amper kan geloven wat haar is overkomen. “Ik twijfelde aan de realiteit of gaf mezelf de schuld.” Een realistische reeks aan emoties die komen kijken bij traumaherstel. Het licht aan het einde van de tunnel is Woods strijdlust, verpakt in een hele hoop moed. Aan de Phoenix Act heeft ze tenslotte zelf niets, maar verandert ze veel in positieve zin voor andere vrouwen/slachtoffers van huiselijk geweld. Het is die liefdevolle kracht dan ook die de basis vormt voor Phoenix Rising, met de overhoop gegooide chronologie als afspiegeling voor traumaherstel: niet lineair, te bizar voor woorden en getekend door herbeleving na herbeleving.