De gevolgen van parentificatie

Deze post is gecontroleerd op feitelijke onjuistheden door psycholoog Ashley Bloem (@TheInsideAcadamy). De gegeven informatie is betrouwbaar.

Kinderen van ouders met mentale problemen krijgen vaak te maken met een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Soms (maar dus zeker niet altijd) kan dit leiden tot parentificatie; je neemt dan als kind als het ware de ‘ouderrol’ op je. Parentificatie is een begrip uit de psychologie.

Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer beide ouders mentaal niet in orde zijn, waardoor een gezonde basis ontbreekt. Ook kan het zijn dat één ouder zich terugtrekt vanwege de mentale problemen van de andere ouder. Wanneer je vervolgens als kind vaak alleen bent met de ouder met mentale klachten, kun je je verantwoordelijk gaan voelen voor de stemming van diegene. Parentificatie wordt ook gezien bij scheidingen, doordat een ouder het kind als steunpilaar gaat gebruiken en/of klaagt over de andere ouder.

bij parentificatie krijg je als kind dus een rol toebedeeld waar je te jong voor bent, bijvoorbeeld die van bemiddelaar, hulpverlener of trooster. Onze expert, psychologe Ashley Bloem, zegt over parentificatie: “Een ouder is verantwoordelijk voor de behoeftes van het kind, nooit andersom.” Duidelijke taal!

De rol van evolutie

De loyaliteit tussen kinderen en ouders is evolutionair bepaald. Ouders zorgen namelijk voor nakomelingen en stellen daarmee het voortbestaan van de soort veilig. Andersom zijn kinderen afhankelijk van volwassenen om zelf veilig en gezond te kunnen opgroeien.

De term ‘parentificatie’ werd voor het eerst uitgewerkt door de Hongaarse psychotherapeut Iván Böszörményi-Nagy. Hij stelde dat patronen zoals parentificatie vaak zorgen voor vicieuze cirkels die meerdere generaties behelzen. Volgens hem speelt de genoemde loyaliteit hierbij een grote rol.

De gevolgen in het volwassen leven

Mensen die in hun jeugd te maken krijgen met parentificatie, leren vaak niet om op een gezonde manier grenzen te stellen. Hierdoor groeien ze vaak uit tot people pleasers die niet altijd goed voor zichzelf kunnen zorgen. De behoefte van een ander stond tenslotte altijd voorop, waardoor ze geleerd hebben dat hun eigen behoeftes minder belangrijk zijn. Hierom kunnen ze te maken krijgen met allerlei mentale problemen, zoals:

Een burn-out: als kind leerden ze dat presteren voor waardering zorgt. Dat resulteert in perfectionisme dat kan leiden tot burn-out-verschijnselen.
Verslavingen: geparentificeerde mensen ontwikkelen vaak ongezonde gedragspatronen (zoals alcohol- en drugs-verslaving) door bijvoorbeeld minderwaardigheidsgevoelens.
Posttraumatische stressstoornis: het parentificatiegedrag kan op latere leeftijd leiden tot PTSS, bijvoorbeeld omdat iemand het gevoel heeft gekregen dat niets ooit genoeg was – de ouder bleef (onbewust) maar vragen om meer.

Uit de ouderrol stappen

Het is niet makkelijk voor een geparentificeerd kind (of volwassene) om uit de ouderrol te stappen. Het gaat hierbij namelijk om gedragspatronen die vaak al in de vroege jeugd ontstaan zijn.

Wanneer je als volwassene aan jezelf gaat werken, bijvoorbeeld in therapie, kan langzaam maar zeker een verschuiving plaatsvinden. Je realiseert je dat je met parentificatie te maken hebt gehad en het gedrag dat je vertoont naar jouw ouders toe, verandert. De verandering van deze rol kan weerstand oproepen. Ouders zijn tenslotte zelf ook (vaak onbewust) gewend geraakt aan de omgekeerde rolverdeling. Als dan ineens het geparentificeerde kind stopt met zorgen voor ze of niet meer de verantwoordelijkheid neemt voor hun welzijn, kunnen veel emoties omhoog komen. Ouders vertonen dan heftig gedrag in een wanhopige poging iemand terug te duwen in zijn/haar rol. De volgende dia bevat voorbeelden daarvan, maar ook van parentificatie überhaupt.

Vermoed je dat jij te maken hebt (gehad) met parentificatie? Dan is het extra belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Probeer je eigen behoeftes voorop te stellen, hoe lastig dat soms ook is – het gaat tenslotte tegen jouw natuur in.

Een psycholoog kan je goed helpen bij het doorbreken van deze patronen. Misschien heb je trauma’s overgehouden aan de parentificatie die eerst aangepakt dienen te worden. Zie ook de bronnenlijst voor nuttige literatuur die je kan helpen bij herstel.